Geheim agenten in Pijnacker
Iedere Nederlander is min of meer bekend met Soldaat van Oranje, ook al ken je geen details. Het is de langst draaiende musical van Nederland (sinds 2010) en de populaire speelfilm van regisseur Paul Verhoeven uit 1977 met acteurs Rutger Hauer en Jeroen Krabbé. Beide zijn gebaseerd op het boek van Erik Hazelhoff Roelfzema, die de bijnaam Soldaat van Oranje kreeg, een boek dat al 50 jaar vele herdrukken kent. Soldaat van Oranje staat symbool voor verzet van Nederlanders in de oorlogsjaren. Wat niet algemeen bekend is, is dat Pijnacker indirect een rol speelt in dit scenario. Een grote rol zelfs. Geheim agenten, spionnen dus, die vanuit Engeland naar Nederland gebracht werden, moesten immers onderduikadressen hebben. Dokter Koert Bolle had z’n praktijk in de Stationsstraat 29. Zijn vrouw Ada Bolle-van Regteren Altena en hij boden herhaaldelijk onderdak aan.
Lees hier de pdf van het hele artikel zoals geplaatst in “Het Pijnackers Kwartiertje”.
Englandspiel opzet? Niet waarschijnlijk!
Geschiedenis wordt geschreven door de overwinnaars, aldus Winston Churchill. Indien de Engelsen betreffende het Englandspiel een andere, meer chauvinistische kijk op de geschiedenis erop nahouden, is dat niet verwonderlijk. Binnen deze spionagetragedie is dit de theorie van opzet, dus dat de Engelsen de Duitsers hebben misleid in plaats van andersom. De Nederlandse geheim agenten zouden bewust opgeofferd zijn vanwege twee redenen die een groter doel dienden:
1-de indruk wekken dat er een invasie komt, zodat er minder troepen naar het oostfront zouden gaan dan wel troepen vanuit het oosten juist naar het westen moesten gaan. Dat zou ten gunste zijn van de kansen aan het Oostfront.
2-de indruk wekken dat de invasie bij Calais zou plaatsvinden.
ONWAARSCHIJNLIJK
Deze theorie van opzet acht ik niet aannemelijk om de volgende redenen:
De Duitsers beschouwden de verdediging van de westkust als een topprioriteit. Zo werd in 1942 al begonnen tot het bouwen van de Atlantikwall, die strekte van Zuid-Frankrijk tot Noorwegen, zo’n 5000 kilometer. De opdracht hiertoe werd gegeven op 14 december 1941. Natuurlijk had Calais evenals Duinkerken een verhoogde paraatheid gezien de dichte ligging bij Engeland.
Het Englandspiel vond grotendeels plaats tussen de periode dat Huub Lauwers als een der eersten opgepakt werd, dus 6 maart 1942 en het drietal Laurens Punt, Antoon Mink en Oscar de Brey, als laatsten, dus 23 mei 1943. Na die datum zijn er door MI6 en SOE geen Nederlandse agenten meer gedropt en ook geen wapens, terwijl de invasie nog ver weg was. Volgens Hermann Giskes van de Abwehr werden de boodschappen vanuit Engeland in december 1943 minder belangrijk. Samen met het stoppen van de wapendroppings geeft dit te denken dat de theorie van opzet niet waarschijnlijk is. Ook al werden de vijf in Haaren ontsnapte agenten flink gewantrouwd, er waren wellicht mensen bij de SOE die hen terecht wél geloofden.
INVASIES
De invasie zou nog maanden op zich laten wachten. Immers, het besluit tot een invasie op West-Europa werd pas genomen tijdens de conferentie van Teheran eind november 1943. Churchill, Roosevelt en Stalin werden het met elkaar eens dat er een extra front zou komen op dringend verzoek van Stalin, die op zijn beurt op verzoek van Roosevelt de oorlog aan Japan zou verklaren. Dat de Amerikanen na de landing op Sicilië in de zomer van 1943 niet direct een nieuwe invasie aankonden (Amerika had natuurlijk ook in de oorlog met Japan af te rekenen) is natuurlijk logisch. Daarbij komt dat de Britten met Canadezen (aangevuld met een kleine groep Amerikanen en Fransen) al op 19 augustus 1942 een invasie uitgevoerd hebben bij de stad Dieppe in Normandië. De verliezen waren groot en bedroegen ongeveer 4100 soldaten; meer dan twee derde van de gehele aanvalsmacht sneuvelde of werd gevangen genomen. Het zou een les zijn voor de latere D-day, zoals dit ook gold voor de succesvolle landing op Sicilië op 9 juli 1943, de eerste geallieerde stappen op Europees grondgebied.
MISLEIDINGSOPERATIES
Aan de landing op Sicilië was een zeer geslaagde misleidingsoperatie voorafgegaan onder de naam Operatie Mincemeat. Een zeer goed voorbereide actie waar een aangespoelde dode Britse officier op 30 april 1943 werd gevonden met aan het lichaam een aktetas gehangen. Deze bevatte papieren met verwijzingen naar plannen voor een invasie op Sardinië en Griekenland, ondertekend door leden van de Britse legertop: Louis Mountbatten en Archibald Nye. Zodoende kwam tien weken later de invasie op Sicilië als een complete verrassing. Dat de Britse geheime dienst tot veel in staat was, blijkt ook uit de zeer belangrijke rol die de Engelsen leverden in het succes van de Slag om Koersk. De Britse inlichtingendienst onderschepte geheime boodschappen van de Wehrmacht en speelde deze info door aan het Rode Leger. De Sovjets wisten hierdoor zowel dag en uur als locatie waar de Duitse tanks zouden aantreden. Dit verlies aan Duitse zijde zou na het eerdere debacle rondom Stalingrad de definitieve ommekeer aan het Oostfront betekenen.
Indien de theorie van de Engelsen waar zou zijn (dus tot doel misleiding rondom een invasie en zodoende troepenverplaatsing inhield), de Slag op Dieppe zorgde ervoor dat de Duitsers hun troepen niet van het oosten naar het westen verplaatsten, maar zij versterkten -mogelijk extra gemotiveerd- hun kustverdediging in Frankrijk (Atlantikwall). Dat heeft dus NIETS te maken met in Nederland gedropte spionnen. Ook als de misleiding Calais i.p.v. Normandië had moeten opleveren, de laatste agenten die volgens de omstreden theorie ‘opgeofferd’ werden, werden op 30 mei 1943 gepakt, ruim een jaar voor D-day. En er is totaal geen bewijs dat de Nederlandse geheim agenten kennis hadden van een op handen zijnde invasie of anderzijds relevante vanuit de militaire top gelekte informatie, anders had dit wel gestaan in de naoorlogse boeken van Hermann Giskes of Joseph Schreieder.
OPERATIE BODYGUARD
Overigens hadden de geallieerden voor de invasie in Normandië misleidingsoperaties bedacht onder de naam Operatie Fortitude en Operatie Bodyguard. Hierin staat geen plan t.a.v. opofferen van agenten in Nederland. Zo is er ook geen misleidingsplan te ontdekken dat er in Scheveningen of Katwijk geland zou gaan worden.
Operatie Bodyguard was de overkappende benaming voor specifieke misleidingsplannen die tot doel hadden om de invasie in Normandië te maskeren:
Fortitude South – het misleidingsplan dat de invasie bij Calais zou plaatsvinden.
Fortitude North – het misleidingsplan dat de geallieerden van plan waren om in Noorwegen binnen te vallen.
Ironside – het misleidingsplan dat de geallieerden zouden landen in de Golf van Biskaje.
Vendetta – het misleidingsplan dat de geallieerde zouden landen in de buurt van Marseille.
De geloofwaardigheid van een invasie op Scheveningen of Katwijk had gemakkelijk opgevoerd kunnen worden, omdat er immers zo’n 350.000 Amerikanen in de omgeving van Norfolk en Suffolk gestationeerd lagen en hier ongetwijfeld wel wat van bekend was bij de Duitsers. Hemelsbreed is vanuit Norfolk de dichtstbijzijnde kustplaats op het Europese continent wellicht Katwijk. Dan was misleiding nog aannemelijk geweest.
FALEN VERBLOEMEN
De theorie dat onzorgvuldigheid en onervarenheid van de SOE bepalend zijn geweest voor het Englandspiel in combinatie met slimme zetten van de Abwehr is toch echt logischer om aan te nemen. Dat de betrokkenen van de SOE hun eigen falen niet graag toegeven, is wellicht menselijk, maar dit willen verbloemen door een andere theorie erop na te houden zonder hiervoor bewijs te leveren, blijft verbazen. Om nog maar te zwijgen over het verifiëren van het bewijs, dat op huidige wijze niets anders is dan ‘de slager die zijn eigen vlees keurt’. Mocht dan uiteindelijk toch het bewijs voor opzet geleverd worden, zou het vergezeld moeten worden van het effect tot het vermeende doel.
Zelfs al zou vanuit de Engelse visie het zogenaamde opofferingsspel rondom de bewust opgepakte Nederlandse spionnen waar zijn, is het aannemelijk dat de Slag bij Dieppe en de Invasie op Sicilië van veel grotere invloed zijn geweest op het slagen van D-day. Tevens zou het neveneffect van het oppakken van hun helpers, allerlei verzetslieden die ook direct of indirect Joden hielpen, eens onder de loep genomen moeten worden, want dit maakt het spel extra triest. Ongetwijfeld zaten hier uitstekende verzetslieden bij die van betekenis hadden kunnen zijn bij Operation Market Garden (Slag om Arnhem).
TOT SLOT: VIER PRANGENDE VRAGEN
Nogmaals, ik geloof niet in de theorie opzet. Op vier vragen zou dan een helder antwoord dienen te komen.
1-Huub Lauwers werd al gedropt toen Duitsland nog oppermachtig was en voordat de VS in de oorlog betrokken raakte, vanwaar al bezig zijn met een invasie?
2-Met het gebruik (misbruik) van Nederlandse agenten zou de misleiding van kustplaatsen vlakbij Amsterdam, Den Haag en Rotterdam niet onlogisch zijn. Hoe komt het dat Scheveningen en/of Katwijk geen onderdeel uitmaken van Operatie Bodyguard als misleiding door Nederlandse agenten dan zo belangrijk geacht zou moeten worden?
3-Waarom is men gestopt met zenden van piloten en wapens al een jaar voor de invasie in Normandië?
4-Welke met de invasie verband houdende misleidende info zou dan door of juist aan welke gedropte agent (en) gekoppeld zijn?
Alles wijst er op dat die niet bewezen theorie van opzet onwaarschijnlijk is.
Zonder een helder en waterdicht antwoord, ondersteund door verifieerbaar bewijsmateriaal, acht ik de theorie van opzet onwaarschijnlijk.
Geschiedenis wordt echter geschreven door de overwinnaars en hoeft blijkbaar niet 100% waar te zijn. Hopelijk weten historici in Engeland, Nederland en Duitsland uiteindelijk het eensluidende oordeel te vellen.
door Erik Bevaart
_______________________________________________________________________________
TIJDLIJN
7 december 1941 / VS raakt betrokken bij de oorlog met Japan en 11 december met Duitsland
14 december 1941 / Opdracht tot bouw van de Atlantikwall
6 maart 1942 / Eerste agent Lauwers opgepakt, start Englandspiel. Hij was op 7 november 1941 gedropt.
4 juli 1942 / Eerste Amerikaanse missie sinds start The Friendly Invasion (Amerikaans vliegpersoneel in regio Suffolk en Norfolk).
19 augustus 1942 / Aanval op Dieppe, stad aan de Franse kust
23 augustus 1942 – 2 februari 1943 / Slag om Stalingrad
22 mei 1943 / Laatste agenten gedropt en opgepakt (ruim een jaar voor de invasie)
5 juli 1943 – 23 augustus 1943 / Slag om Koersk, de ommekeer aan het Oostfront
9 juli 1943 / De Landing op Sicilië
28 november 1943 / Conferentie van Teheran, waarin o.a. afspraken werden gemaakt over een invasie in West-Europa
1 april 1944 / Bericht van Hermann Giskes aan geheime dienst in Londen, het officiële einde van het Englandspiel (dat officieus eigenlijk al sinds december was afgelopen)
6 juni 1944 / D-Day,de invasie in Normandië (uitgesteld sinds 1 mei 1944)
17 september 1944 – 25 september 1944 / Operatie Market Garden
______________________________________________________________________________
BRONVERMELDING
Het Koninkrijk der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog door L. de Jong deel 5 (1974)
Tussen Verraders en Spionnen door A.Kaptein uitgeverij De Eendracht (1948)
Andere Tijden Englandspiel / Germanygame (2003)
Englandspiel (1945 – heden): Een discussie zonder einde door Casper van der Veen (2010)