Metalen bruggetje in Oude Leede.
Houten en stenen bruggetje bij Emmapark in Pijnacker.
Meest waardevolle bezit verdient goed onderhoud
Twee inwoners van Pijnacker-Nootdorp houden een pleidooi voor de komst van een Nationale Dag van de Civiele Kunstwerken. Erik Bevaart is voorzitter van de stichting Cultuur Support Pijnacker-Nootdorp en Bas Gelton is gemeenteraadslid in Pijnacker-Nootdorp namens de lokale partij Eerlijk Alternatief.
Het doel
Het doel hiervan is als volgt:
Wat: Bijzondere aandacht voor dr. ir. Cornelis Lely (1854-1929), onder meer de ontwerper van de Afsluitdijk (en driemaal minister) én bovendien aandacht voor civiele kunstwerken in geheel Nederland en prioriteit geven aan onderhoud hiervan.
Hoe: Bepleiten van een Nationale Dag van de Civiele Kunstwerken.
Wanneer: Op 23 september (de geboortedag van dr. ir. Cornelis Lely).
Waarom: Nederland zal de komende decennia voor enorme kosten komen te staan door onderhoud te moeten plegen aan vele bruggen, tunnels, dijken, kades enz. Stijging van de zeespiegel zal deze kostenpost verstevigen. Tevens kan het verkrijgen van voldoende arbeidskrachten een probleem vormen. Een andere reden dat civiele kunstwerken aandacht mag krijgen, is om de schoonheid van relatief minder bekende ervan te duiden.
Met wie? Erik Bevaart en Bas Gelton zullen allerlei organisaties benaderen om dit politiek neutrale doel te ondersteunen.
Waar gaat het om?
Je zou mogen verwachten dat onderhoud van civiele kunstwerken (o.a. bruggen, tunnels, viaducten, dijken, kades, sluizen en gemalen) alle aandacht van de politiek heeft, zowel landelijk, provinciaal als gemeentelijk. Ook de 21 waterschappen hebben grote verantwoordelijkheid. Het is immers essentieel voor onze veiligheid en mobiliteit. Maar krijgt het onderhoud wel die aandacht die het verdient? Veel civiele kunstwerken zijn nu of de komende jaren aan onderhoud toe. Er rijden meer en zwaardere vrachtwagens over bruggen en viaducten dan wat gebruikelijk was destijds tijdens het ontwerp en de bouw. Als er nu ergens een brug of tunnel tijdelijk niet in gebruik is, geeft dat bovendien een extra belasting op nabijgelegen rijmogelijkheden.
De vereiste aandacht mag best in twijfel worden getrokken, want af en toe ontstaan ongewenste situaties, zoals in 2022 bij de Nelson Mandelabrug in Zoetermeer, in 2021 met de Haringvlietbrug bij Numansdorp en in 2016 met de Merwedebrug bij Gorinchem als gevolg van achterstallig onderhoud.
Extra geld
Met oog op de komende verkiezing van de Tweede Kamer is het goed om eens af te vragen hoeveel of beter gezegd hoe weinig politici zich de afgelopen jaren sterk gemaakt hebben voor zowel extra reservering voor onderhoud van civiele kunstwerken als voor preventie in achterstallig onderhoud? Wat nemen -al dan niet nieuwe- partijen aan de verkiezing van de Tweede Kamer hierover op in hun verkiezingsprogramma? In het coalitieakkoord van het kabinet Rutte IV staat dat er ‘structureel €1,25 miljard uitgetrokken gaat worden voor het inlopen van achterstanden bij beheer en onderhoud van onze wegen, spoor, bruggen, viaducten en vaarwegen en voor het onderhoud en renoveren en vervangen ervan in de toekomst, ook met het oog op de verkeersveiligheid’. Let wel: dit betreft niet alleen de civiele kunstwerken, ook de wegen en het spoor. Dus dit bedrag komt bij lange na niet in de buurt van de raming van de mogelijke kosten.
Waardevol bezit
Er is iets merkwaardigs aan de hand dat dit onderwerp zelden bij de talkshows en actualiteitenrubrieken is. Civiele kunstwerken vormen in Nederland het grootste publieke bezit, dat zelfs geschat wordt op 300 miljard euro. Slechts sommige hiervan hebben nationale bekendheid, zoals de Deltawerken, Afsluitdijk, Erasmusbrug, Sint Servaasbrug, Moerdijkbruggen, Schipholtunnel of de Beneluxtunnel. Er zal in het politieke landschap toch heel weinig discussie zijn over het nut van dijken, sluizen, bruggen tunnels etc. Maar dat het onderhoud prioriteit heeft, is dus niet vanzelfsprekend. De politiek geeft vaak liever geld uit aan iets nieuws i.p.v. iets bestaand te verbeteren, zo luidde eerdere kritiek van de Rekenkamer.
Juist dat, dus extra geld vrijmaken voor onderhoud, zou een politiek item moeten worden in alle lagen van het politieke bestuur. Dan voorkom je achterstallig onderhoud zoals gebeurd is bij o.a. de eerdergenoemde bruggen.
Onbekend
Exacte getallen over de onderhoudskosten voor de komende jaren zijn er dus niet. De ramingen komen op 2-3 miljard per jaar, maar dat kan dus enorm stijgen. Er is ook geen overzicht bekend van hoeveel bruggen er precies zijn en uit welke materialen deze bestaan!
In Nederland liggen ongeveer 85.000 bruggen en viaducten, terwijl 83.000 duikers, 2.400 km aan kades en 7.800 gemalen zorgen voor droge voeten, aldus een TNO-rapport. De Algemene Rekenkamer heeft in 2021 het advies gegeven dat de Rijksoverheid beter in beeld moet krijgen welke bezittingen ze in beheer heeft en wat alle bezittingen waard zijn. Pas dan kan een overheidslaag realistisch budgetteren voor onder meer onderhoud van o.a. bruggen en sluizen. Let wel: het merendeel van de bruggen is eigendom van en wordt beheerd door gemeenten en semi-overheidsinstellingen! Gemeenten hebben namelijk zo’n 62.000 bruggen en Rijkswaterstaat zo’n 4.500 bruggen (wel zijn die van gemeenten meestal kleiner). Soms is het ingewikkelder: de Sint Sebastiaansbrug in Delft is eigendom van de gemeente, met uitzondering van het deel van het brugdek boven het water, dat eigendom is van de provincie Zuid-Holland.
Gemeenten krijgen torenhoge kosten voor het onderhouden en renoveren van bruggen en andere civiele kunstwerken, waarvoor veel, héél veel geld gereserveerd dient te worden.
Leren van de geschiedenis
Dat het vertrouwen in de politiek de laatste jaren enorm afgenomen is, is niet datgene wat hier centraal zal staan of moeten staan. Echter leren van de geschiedenis is wel een vereiste voor iedereen, dus ook (of beter gezegd: juist) voor politici. Pratend over civiele kunstwerken in Nederland en geschiedenis zal men al snel uitkomen bij dr.ir. Cornelis Lely. Hoewel zijn plannen rondom de afsluiting en drooglegging van de Zuiderzee al in 1891 bekend waren, wist de politiek dit niet op juiste waarde te schatten, zelfs niet nadat hij zich er al twee periodes als minister van Waterstaat, Handel en Nijverheid voor heeft sterk gemaakt.
Lely maakte zelfs deel uit van het kabinet Pierson (1897-1901), dat de bijnaam ‘het kabinet van sociale rechtvaardigheid’ gekregen heeft met o.a. de invoering van de Ongevallenwet in 1901, de eerste sociale-verzekeringswet in Nederland.
Blijkbaar wogen de essentiële voordelen van veiligheid en landbouwgrond niet op tegenover de nadelen voor de visserij en scheepsbouw. Pas in 1918 raakte de Tweede Kamer overtuigd. En waardoor? Er moesten blijkbaar twee ingrijpende gebeurtenissen plaatsvinden: de Stormvloed in 1916, die niet alleen aan enkele tientallen mensen het leven kostte, maar in grote delen van Nederland voor wateroverlast zorgde (zowel o.a. in Marken, Zwolle als in Rotterdam) en het Aardappeloproer in 1917. De bevolking in Amsterdam kwam wegens honger in opstand en hierbij vielen 9 doden en 114 gewonden. Dit maakte duidelijk dat Nederland voor voedselvoorziening te afhankelijk was van het buitenland.
Voortgang
Toch werd het plan op stop gezet in 1923, omdat een ander kabinet zich wilde overtuigen dat het Zuiderzeeplan betaalbaar zou zijn. Lely heeft niets van de verwezenlijking van zijn plannen zelf nog meegemaakt, want hij overleed in januari 1929. Toen in 1932 de Afsluitdijk af was, 41 jaar na het gepresenteerde plan, was deel één van de Zuiderzeewerken voltooid. Dit betrof de veiligheid en deel twee zorgde voor landbouwgrond. De Noordoostpolder werd drooggelegd in 1942 en Oostelijk Flevoland en Zuidelijk Flevoland zouden droogvallen in respectievelijk 1957 en 1968. In 1986 werd dit bij elkaar de provincie Flevoland, nog steeds de minst bevolkte van de twaalf. De komende decennia zal moeten blijken of de Randstad voor de bouwopgave meer ontzien moet worden en minder bevolkte provincies juist aan bod komen.
Kunst en erfgoed
De term ‘civiele kunstwerken’ geeft aan dat ‘kunst’ een onderdeel hiervan uitmaakt. Het ontwerp van deze soms grote bouwwerken kan gepaard gaan met creativiteit en leiden tot architectonische schoonheid. Er zijn heel wat Nederlandse architectenbureaus die internationaal aanzien genieten.
Tevens heeft Nederland 12 plaatsen staan op de werelderfgoedlijst van Unesco. Hiervan zijn er 7 gerelateerd aan water. Niet alles hiervan is automatisch een toeristische trekpleister, dat heeft men in Schokland ervaren. En wie is bekend met het feit dat het Ir. D.F. Woudagemaal in Lemmer, het grootste stoomgemaal ter wereld, al 25 jaar op die Unesco-lijst staat?
Toerisme kan echter een bijvangst zijn op noodzakelijke bouwwerken, ontstaan uit veiligheid en mobiliteit. Dat eens per jaar dit landelijk onder de aandacht wordt gebracht, is geen overbodige luxe.
In het buitenland zal Nederland altijd gezien worden als het land dat grotendeels uit water ontstaan is en zich altijd al tegen het water heeft moeten beschermen: het land van Hansje Brinker met zijn vinger in de dijk. Dat het toch heel wat meer behelst, is voor iedereen wel duidelijk. Ons meest waardevolle bezit verdient goed onderhoud.
Cornelis Lely heeft bewezen dat met visie, samenwerken én doorzettingsvermogen het verschil gemaakt kan worden.
Auteur: Erik Bevaart
Bronnen:
-TNO april 2021 Landelijk Prognoserapport Civiele Infrastructuur (auteur Ir. A.N. Bleijenberg)
-https://www.trouw.nl/binnenland/friesland-vreest-een-soort-eiland-te-worden-nu-de-tunnel-in-de-a7-dicht-is-houden-de-bruggen-het-wel~b95fd25a/
–https://www.cobouw.nl/301828/torenhoge-kosten-renovatie-van-kunstwerken-gemeenten-wordt-onderschat
–https://www.tno.nl/nl/newsroom/insights/2023/02/infrastructuur-vervanging-renovatie/
-https://nos.nl/artikel/2394865-babyboomerbruggen-toe-aan-groot-onderhoud-files-en-kosten-verwacht
-https://www.verkeerskunde.nl/32021vervanginginfra
-https://historiek.net/cornelis-lely-1854-1929/5794/
-https://www.parlement.com/id/vh8lnhrp8wsn/kabinet_pierson_1897_1901
-https://nl.wikipedia.org/wiki/Stormvloed_van_1916
-https://historiek.net/stormvloed-1916-fataal-voor-zuiderzeecultuur/55772/
-https://www.amsterdam.nl/stadsarchief/stukken/oproer/aardappeloproer/
-https://archello.com/nl/news/25-beste-architectenbureaus-in-nederland
-https://www.unesco.nl/nl/werelderfgoed
-https://www.woudagemaal.nl/